Wat te doen als de eindjes aan elkaar knopen aan het einde van de maand belangrijker is dan je bezighouden met het einde van de wereld? Voor mensen met een smalle beurs is dit dagelijkse realiteit. Toch is het belangrijk dat ook zij kunnen meedoen aan de omslag naar duurzame energie. Piet-Hein Speel zoekt in opdracht van de Provincie de mogelijkheden voor een inclusieve energietransitie uit. (foto: Rick Huisinga – Huisinga Fotografie)

De oud-kwartiermaker van Energie van Utrecht voelt een enorme urgentie om nu de klimaatproblematiek aan te pakken. “Elke dag telt. Wij moeten nu niet meer praten, maar gewoon doen”, vat Piet-Hein Speel zijn betrokkenheid bij de energietransitie samen. Een omslag die de samenleving pas zal maken als aan bepaalde voorwaarden is voldaan, weet hij door zijn ervaring als HR-verandermanager in grotere ondernemingen. “In mijn werk heb ik gemerkt dat je veranderingen in organisaties alleen succesvol doorvoert als van bovenaf de visie en het einddoel wordt aangegeven en mensen van onderaf de uitvoering oppakken. Voor de energietransitie is dit niet anders.”

Klimaatakkoord

Overheden leggen met het klimaatakkoord van Parijs en de RES in de hand de omslag top down op, maar voor die andere beweging van onderaf zijn vitale energiecoöperaties essentieel. ”Binnen coöperaties gaan mensen zelf aan de slag. Alleen met die inzet vanaf de basis kun je een deuk in een pakje boter slaan”, benadrukt Piet-Hein die aan de wieg heeft gestaan van Veemarkt Samen, de net opgerichte coöperatie in Utrecht van de gelijknamige buurt. “Net als bij andere coöperaties zijn onze leden vooral de wat hoger opgeleide mensen die de middelen hebben om te investeren in duurzame opwek van zon en wind”, legt hij uit. “De Utrechters met een kleinere beurs zijn veel lastiger te bereiken.”

Inclusieve energietransitie

Ook bij de Provincie Utrecht is bekend dat inwoners met weinig financiële middelen niet op dezelfde wijze kunnen meedoen in de duurzame omslag als zij die wel geld om te investeren hebben. Projectbureau Energie van Utrecht heeft daarom de opdracht gekregen om de mogelijkheden van een zogenoemde inclusieve energietransitie te onderzoeken. Een opdracht die Piet-Hein samen met anderen gaat uitvoeren.
Er zijn volgens hem bij de minder vermogende doelgroep twee dingen die spelen. “Willen  mensen meedoen en kunnen zij dit? Dat is om te beginnen de kern van de vraag.”
Wie geld inlegt in bijvoorbeeld grootschalige opwek van zon en wind profiteert nu van een rendement. Mensen zonder eigen geld hebben deze mogelijkheid niet. Piet-Hein: “Wij willen daarom het gesprek aangaan met private en publieke financiële partners om ook voor deze groep de mogelijkheden te onderzoeken om mee te kunnen doen.” Hoe deze financiële constructies eruit zullen zien, moet zich nog uitkristalliseren, maar de verandermanager ziet kansen voor de lokale coöperaties. Zij kunnen door leningen aan te gaan geld ophalen en een deel van het behaalde rendement verdelen onder huishoudens met een smalle beurs. “Daarnaast geeft de Provincie subsidies die wij voor dit doel kunnen inzetten en wellicht volgen er ook nog een aantal gemeentes die willen bijdragen.”

Koplopers

De tweede uitdaging, mensen zover krijgen dat zij ook willen meedoen met de energietransitie, is mogelijk nog uitdagender, geeft Piet-Hein toe. “Wat niet werkt, is deze mensen op dezelfde manier benaderen als andere doelgroepen. Om deze doelgroep te bereiken, is het belangrijk dat je als energiecoöperatie weet wat hen beweegt.”
Daar kom je het beste achter door deze mensen op te zoeken, zo weet hij. “Er zijn coöperaties die contacten hebben met de voedselbank en daar goede resultaten mee boeken. Zelf denk ik dat je – net als bij andere doelgroepen – na moet gaan wie de koplopers zijn. Wie begrijpen wat er speelt en willen hier wat aan doen? Via deze mensen kun je dan vervolgens anderen laten aanhaken. Binnen de groep met minder eigen middelen kunnen studenten bijvoorbeeld voorlopers zijn.”
Daarnaast is het goed om te beseffen dat deze mensen in principe niet snel in de energietransitie an sich is geïnteresseerd. Zij zijn met andere dingen bezig. Andere onderwerpen, vooral in sociaal opzicht, raken hen wel. Volgens Piet-Hein is het een uitdaging om die verschillende interesses aan elkaar te koppelen. “In Amsterdam is de ‘Groene Hub’ daar een mooi voorbeeld van. Zij werken met Donut-deals waarin zij sociale problematiek verbinden met de energietransitie. Via een deal krijgen mensen met weinig geld, die vaak ook in oude, tochtige huizen wonen, isolerende gordijnen. Dit brengt nieuwe werkgelegenheid en bovendien creëer je op deze manier positieve ervaringen bij duurzame onderwerpen.”

Community of Practice

De opdracht van de Provincie duurt tot begin 2022 en heeft heldere doelstellingen, vervolgt hij. “Begin volgend jaar hebben wij een aantal concrete experimenten gedaan, waaruit blijkt wat wel en wat niet werkt. Ook hebben wij in kaart gebracht bij wie en hoe wij geld kunnen ophalen om iedereen te laten profiteren van de omslag naar duurzame energie.” Om dit te bereiken is een zogenoemde Community of Practice opgericht, waarbinnen een aantal lokale energie coöperaties, de Natuur en Milieufederatie Utrecht en projectbureau Energie van Utrecht ervaringen delen met de insteek om van elkaar te leren. “Lokale, Utrechtse energiecoöperaties die willen aanhaken binnen deze CoP zijn welkom”, zegt Piet-Hein tot slot. “Ook als een coöperatie al een concreet idee heeft om de inclusieve energietransitie te versnellen, hoor ik dat graag. De Provincie Utrecht heeft toegezegd kansrijke voorstellen financieel te ondersteunen.”